Historia Bzitego
Wieś Bzite znajduje się w województwie lubelskim w powiecie krasnostawskim, ok. sześciu kilometrów na północ od Krasnegostawu i na południe od Żulina. Nieopodal leżą miejscowości Krynica i Krupe.
Od chwili przyłączenia tzw. grodów czerwieńskich (w tym Szczekarzewa - późniejszego Krasnegostawu) teren ten był integralną częścią Królestwa Polskiego. Wieś Bzite po raz pierwszy wzmiankowana została w roku 1419 roku. Wówczas to król polski Władysław Jagiełło w dniu 1 sierpnia na prośbę plebana kościoła krasnostawskiego (tzw. starego kościoła) Jana Suglimy, nadał parafii w Krasnymstawie stawek guatour tempora oraz przyłączył do tejże parafii kilkanaście wsi w tym m.in. Bzite. Wymienia się tam miejscowość Bszyscze. Nazwę zapisano w XV wieku również jako Bzistrze, Bsistche, Bsiste. Nazwa pochodzi od słowa „bez”. Była to jedna z okolicznych szlacheckich wsi gniazdowych. Z Bzitego wywodziła się rodzina Bzickich herbu Ciołek. Pierwszymi znanymi przedstawicielami rodu byli: Bernard Bzicki dziedzic Żulina w 1539 roku, Jan Bzicki z Chojna wzmiankowany w 1531 r., Jan Bzicki dworzanin królewski z 1547 roku oraz Andrzej Bzicki kasztelan chełmski zmarły w 1567 roku. Być może byli to bracia, jednak nie wszyscy dziedziczyli w Bzitem, ponieważ spis podatkowy w 1564 r. informuje, że współwłaścicielem wsi jest nie jaki Felicjusz Bzicki. Więcej informacji dot. Bzitego pojawia się od XVI wieku. W rejestrze poborowym z 1564 roku obok Felicjusza Bzickiego widnieją dwaj właściciele wsi - Stanisław Węgrzyn oraz Laurenty Szczerbic, którzy płacili podatki poborcy królewskiemu w zależności od wielkości swojego majątku. Bzite na skutek działów rodzinnych, posagów oraz sprzedaży przeszło w większości z rąk Bzickich w posiadanie innych rodów. Potężni sąsiedzi dziedzice Krupego wykupili tę wieś i włączyli do dóbr Krupe. Po rozbiorach, Bzite przejściowo znalazło się w zaborze austriackim, następnie w granicach Księstwa Warszawskiego oraz w zaborze rosyjskim, początkowo w Królestwie Polskim a po powstaniu styczniowym w granicach imperium rosyjskiego. Wieś ta była ośrodkiem oporu wobec Rosjan oraz wiary prawosławnej. O Bzitem i Mazurkach z Bzitego wspomina nawet ich przeciwnik polityczny Franciszek Żurek. Pisze on w swojej książce „Powiat krasnostawski w walce o wolność" m.in., że „Na terenie, podlegającym 8 komendzie, wpływom P.O.W. i w ogóle niepodległościowym nie poddała się tylko wieś Bzite, jakąkolwiek miała za sobą tradycję walk unickich, poważny dorobek spółdzielczy, a nawet zapoczątkowaną pracę Drużyn Strzeleckich. Na ten stan rzeczy wpłynął wybitnie klerykalny charakter Bzitego i austrofilska polityka Zjednoczenia Ludowego. Rzecznikiem jej była w Bzitem zamożna i poważana rodzina Mazurków, która w walkach z Moskałami o religię oraz w ruchu spółdzielczym odegrała dużą rolę. W Bzitem po rozdzieleniu dóbr znajdowały się dwa zespoły dworskie (tzw. Bzite A i B).
Z czasem wspomina się już o zespole Bzite C oraz o podziale z 1862 r. dóbr Bzite A. Jedną z części powstałych z podziału zespołu Bzite A nazwano Bzite ABC i jest to zespół znajdujący się (w stanie szczątkowym) w zachodniej części wsi po dziś dzień (tzw. ścisła część dworu Bzickich, w latach międzywojennych należąca do Jana Łazuki). Po wybuchu I wojny światowej, od 1915 roku do 1917 roku Bzite było pod administracją austriacką, następnie w roku 1918 na terenie znajdującym się pod zarządem Rady Regencyjnej. W tym też czasie wybudowana została jednotorowa linia kolejowa z Lublina do Chełma (tu jej część - Rejowiec - Zawada) i nieopodal znalazła się stacja Bzite, gdzie stacjonował w tym czasie posterunek austriacki. W latach 40-tych XX w. Zmieniono nazwę tej stacji na Żulin (sama stacja znajduje się pomiędzy wsiami Bzite i Żulin).
Po odzyskaniu niepodległości wieś znalazła się ponownie w granicach państwa polskiego. W latach międzywojennychBzite znajdowało się w granicach gminy Siennica Różana w powiecie krasnostawskim. Według spisu powszechnego z 1921 roku, Bzite dzieliło się na trzy części: Bzite folwark, Bzite kolonia i Bzite wieś. Folwark Bzite liczył 3 domy i 36 mieszkańców. Bzite kolonia miała12 domów i 84 mieszkańców. W tej miejscowości przeważała ludność katolicka. Natomiast w miejscowości Bzite wieś było 53 domy i 317 mieszkańców. Również tu przeważała ludność katolicka. Mieszkało tu także 5 Żydów i 1 wyznawca prawosławia. W okresie międzywojennym właścicielem ziemskim w tej wsi był Jan Łazuka posiadający 187 ha ziemi. Z dokumentów wynika, że od 1905 roku prowadzona była przez miejscowego gospodarza Jana Wolskiego szkoła – nauka odbywała się w domu prywatnym wynajętym od Jana Dobosza. Staraniami mieszkańców w 1912 roku oddano do użytku nowo wybudowany budynek szkoły. Na terenie wsi działała Spółdzielnia Mleczarska i Kasa Stefczyka. Obie prowadził Józef Gromada właściciel folwarku Marynin. W 1925 r. Spółdzielnia rozpoczęła budowę własnego – piętrowego domu pod Dom Ludowy. W tym też czasie zawiązało się Koło Młodzieży Wiejskiej. Koło prowadziło kursy i działalność kulturalną.
Budynek Spółdzielni Mleczarskiej w Bzitem
Jak opisuje kronika straży, na zebraniu wiejskim zimą 1925-1926r. z inicjatywy Jana Mazurka, Michała Gromady, Wacława Życzyńskiego oraz Paczyńskiego zorganizowała się Ochotnicza Straż Ogniowa w Bzitem. Po wyborach prezesem został Józef Gromada zaś naczelnikiem Wacław Życzyński. Od ówczesnych władz otrzymano pompę ręczną, komplet węży oraz umundurowanie. Otrzymano również pomieszczenie w budynku Spółdzielni. 18 czerwca 1927 roku na zaproszenie władz do nowo wybudowanego budynku Spółdzielni Mleczarskiej przybył Prezydent Polski Ignacy Mościcki. Uczestniczył on w uroczystości poświęcenia sztandaru. Na powitanie udekorowano drogę polna zwaną „Gościńcem” oraz budynek. Z kwiatami i honorami gorąco witały Prezydenta dzieci i dorośli mieszkańcy Bzitego oraz z mieszkańcy okolicznych wiosek. Przyjazd Mościckiego był wielkim przeżyciem i wydarzeniem a zarazem zaszczytem dla tutejszej społeczności.
18 czerwiec 1927 rok. Wizyta Prezydenta Ignacego Mościckiego w Bzitem
W roku 1929 roku Kuratorium Oświaty w Lublinie orzeczeniem organizacyjnym z dnia 7 sierpnia skomasowało jednoklasową szkołę w Bzitem z 1 klasowa szkołą w Krynicy, w jedna szkołę. Do rejonu nauczania Bzitego przyłączono również wieś Józefów , oraz folwark Marynin. Na potrzeby szkoły wynajęto budynek od Spółdzielni Mleczarskiej. Na parterze budynku znajdowała się nadal Kancelaria Kasy Stefczyka oraz sklep. W czasie II wojny światowej w granicach Generalnej Guberni pod okupacją niemiecką, znajdować się miał mały obóz pracy przymusowej gdzie przysyłano ludzi z Izbicy (był to jeden z dwóch takich małych obozów przejściowych - drugi znajdował się w Augustówce). Obóz ten należał do tzw. Wasserwirtschaftsinspektion (WWI) W czasie okupacji we wsi znajdowały się placówki (oddziały typu garnizonowego) AK i BCh. Mieszkańcy zachodniej części wsi mieli być
w AK, natomiast wschodniej w BCh, następnie scalonej z AK. W tym czasie miała miejsce słynna akcja AK i BCh związana ze zdobyciem transportu broni na stacji Bzite. Z inicjatywy Ochotniczej Straży Pożarnej w 1942 roku zelektryfikowano wieś. W 1958 r. staraniami mieszkańców, OSP oraz nauczycieli Szkoły Powszechnej w Bzitem budynek Spółdzielni Mleczarskiej – Dom Ludowy przekazano Wydziałowi Oświaty w Krasnymstawie
z przeznaczeniem na szkołę. W tym tez samym roku podjęto uchwałę o budowie nowego Domu Ludowego - remizy strażackiej.
W 1961 r. oddano do użytku wyremontowany budynek szkoły. Remont w znacznym stopniu był wykonywany przy udziale społeczności Bzitego w czynie społecznym. Wybudowano także remizę strażacką.
Budowa drogi w czynie 1 majowym – Krupiec- Bzite
W 2006 - 2007 roku - remont i adaptacja Budynku Strażnicy OSP Bzite na Wiejski Dom Kultury W październiku 2007 r. otwarcie Wiejskiego Domu Kultury w której znajduje się Izba Pamięci, sala gier, kafejka internetowa oraz duża sala, zaplecze kuchenne. Prężnie działa Koło Gospodyń Wiejskich i Ochotnicza Straż Pożarna. Co roku organizowane są dożynki wiejskie, imprezy z okazji dnia dziecka, imprezy okolicznościowe typu „Andrzejki”, bale sylwestrowe i ostatkowe.
Niniejsze opracowanie oparte jest na podstawie literatury:
A. Jabłonowski, Źródła dziejowe t. XVIII, cz. I, Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym t. VII, cz. I, Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona, Dislrictus Crasnostaviensis, Warszawa 1902 r.
ZDM V, 1308 - „Zbiór dokumentów małopolskich", wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, cz. III-IV, Wrocław 1962-1975 - za: W. Czarnecki: Sieć osadnicza ziemi chełmskiej od połowy XIV do połowy XV wieku, Aneks, w - „Rocznik Chełmski, t. 3, 1997, Chełm 1997, s. 52
Wykaz hipoteczny, dobra ziemskie Bzite A i B, sygn. 15 oraz Zbiór dokumentów do dóbr ziemskich Bzite A i B, sygn. 16 - w zbiorach Archiwum Państwowego w Lublinie - Oddział w Zamościu.
„Spis zabytków architektury i budownictwa w Polsce - województwo chełmskie" pod red. A. Kłoczko i H. Krzyżanowskiej, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, Warszawa 1999, s. 159
Wykaz hipoteczny do dóbr ziemskich Bzite A i B, op. cit., Wykaz hipoteczny, dobra ziemskie Bzite C, Sygn. 18, Wykaz hipoteczny i zbiór dokumentów do dóbr ziemskich Bzite, t.II, Sygn 20
F. Żurek: Powiat krasnostawski w walce o wolność, Warszawa 1937, s. 4
Historia administracyjna gminy Krasnystaw
Kronika OSP Bzite
